Türkiye’nin ayçiçeği, ayçiçek yağı üretim, ithalat ve ihracat verilerini güncelleyen Amerika Tarım Bakanlığı (USDA), ayçiçeğinde kuraklığın etkisi ile üretim azalacağını, ithalatın artacağını rapor etti. Raporda ham yağ ithalatının da 300 bin ton civarında artmasının öngörüldüğü belirtildi.
Amerika Tarım Bakanlığı (USDA), Türkiye’nin yağlı tohumlar ve ürünleri ile ilgili bilgileri güncelledi. Yapılan güncellemeye göre ayçiçeğinde kuraklığın etkisi ile üretim azalacak, ithalat artacak.
Türkiye’nin 2025/2026 üretim yılı ayçiçeği tohumu üretiminin aşırı kuraklıktan dolayı yüzde 10’dan fazla düşmesi beklendiği belirtilen güncelleme raporunda :”Bu beklenen düşüşü telafi etmek için ayçiçeği tohumu ve yağı ithalatının daha yüksek olması öngörülüyor. Hükümet, pazarlama yılı boyunca bu ürünlerin ithalatını teşvik etmek için daha düşük tarifeler uyguladı.” bilgisine yer verildi.
Üretim alanı artmasına rağmen ayçiçeği üretimi düştü
Raporda, 2025/2026 (Eylül-Ağustos) dönemi hasat edilen ayçiçeği tohumu alanının 760 bin hektar olmasının öngörüldüğü belirtilerek özetle şu bilgilere yer veriliyor: “ Bu rakam, çiftçilerin özellikle yağlık ayçiçeği fiyatlarındaki güçlü artışa yanıt olarak bahar ekimlerini artırması nedeniyle bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 10 artış gösteriyor. Ancak, hasat edilen alandaki artışa rağmen, ülkenin büyük bir bölümünde aşırı kurak hava koşullarının neden olduğu verim kayıpları nedeniyle ayçiçeği tohumu üretimi 1,2 milyon metrik tona düşürüldü. 2025/2026 üretim tahmini, yağlık 1,05 milyon ton, çerezlik 110 bin ton ve tohumluk 40 bin tondur.
Ülkenin ayçiçeği üretiminin yarısını karşılayan Türkiye’nin kuzeybatısındaki Trakya bölgesindeki çiftçiler, ciddi kuraklık koşullarıyla boğuşuyor. Uzun vadeli ortalamaya kıyasla verim kayıplarının yüzde 50’nin üzerinde olduğu bildiriliyor ve bölgedeki üretimin geçen yıla göre 100 bin tondan fazla düşeceği bildiriliyor. Bu kayıplar ve devam eden kuraklık tehdidi göz önüne alındığında, Trakya bölgesindeki çiftçilerin önümüzdeki yıllarda ayçiçeğinden uzaklaşarak kanola ve arpa gibi kuraklığa daha dayanıklı ürünler yetiştirmeye başlaması bekleniyor.
Benzer şekilde, ülkenin diğer önemli ayçiçeği üretim bölgeleri olan Orta Anadolu ve Çukurova bölgesi de kuraklıkla ilgili olumsuzluklarla karşı karşıya kalmış ve bu da verimi normalin altına çekmiştir. Ancak, bu bölgelerdeki kayıpların Trakya’daki kadar şiddetli olması beklenmiyor.”
Ayçiçeğinde tüketim 2,1 milyon ton bekleniyor
Amerika Tarım Bakanlığı, 2025/2026 üretim sezonunda ayçiçeği üretimindeki daralmaya rağmen, tüketimin bir önceki yılın yeni revize edilen yaklaşık 2,1 milyon tonluk rakamına göre neredeyse aynı kalması beklendiğine yer verdi. Raporda tüketim le ilgili şöyle deniliyor: “ Bu projeksiyon, üretimdeki düşüşü telafi etmek için ayçiçeği ithalatında bir artış olacağını varsayıyor. 2024/2025 üretim sezonu tüketim tahmini, son çeyrekte yerel ve bölgesel ayçiçeği üretiminde olası bir düşüş endişesiyle artan ayçiçeği fiyatlarına yanıt olarak bildirilen kırma faaliyetlerindeki artış nedeniyle, yıllık bazda biraz daha yüksek bir seviyede yaklaşık 2,1 milyon tona yükseltildi.”
İthalatta 200 bin ton artış olacak
Üretimdeki düşüşe bağlı olarak ithalatın artacağını öngören Amerika Tarım Bakanlığı’nın raporunda ithalata ilişkin şu değerlendirmeye yer veriliyor: “ 2025/2026 üretim sezonunda yerel ayçiçeği üretiminde beklenen düşüşü telafi etmek için, ithalatın bir önceki yıla göre 200 bin ton artarak 1 milyon ton olarak gerçekleşmesi öngörülüyor. Bu tahmin, tarihsel olarak Türkiye’nin ayçiçeği çekirdeği ithalatının ana kaynağı olan Karadeniz ülkelerinden ayçiçeği çekirdeğinin temininin devam edeceğini varsaymaktadır. Ticaret kaynaklarına göre, ithalatçılar 2025/2026 sezonunun ilk üç ayı (Eylül-Kasım) için 300 bin ton teslimat sözleşmesi imzalamıştır.
2024/2025 sezonu ayçiçeği çekirdeği ithalatının 800 bin ton olacağı tahmin edilmektedir. İlk on bir ayda (Eylül-Temmuz) toplam 785 bin ton ithalat yapılmış. İthalatın 309 bin tonu Romanya’dan, 283 bin tonu Moldova’dan ve 167 bin tonu Bulgaristan’dan yapılmıştır. Bu yılın Haziran ayında, daha fazla ayçiçeği tohumu (ve yağı) ithalatı ihtiyacını öngören hükümet, Ocak-Mayıs 2026 tarihleri ??arasında 1 milyon ton ayçiçeği tohumu ve/veya 400 bin ton ham ayçiçeği yağı için düşük gümrüklü bir kota açacağını duyurdu.
Ağustos ayında hükümet, ayçiçeği tohumu ve türev ürünlerindeki açığı önlemek için ek bir adım atarak, ithal ayçiçeği tohumuna uygulanan gümrük vergisini Ekim 2025-Mayıs 2026 tarihleri ??arasında yüzde 12’ye, Haziran-Eylül 2026 tarihleri ??arasında ise yüzde 20’ye düşürdüğünü duyurdu.”
Tohumluk ihracatı azalacak
Türkiye’nin 2024-2025 sezonunda büyük bölümü tohumluk olmak üzere 180 bin ton ayçiçeği ihracatı yaptığına yer verilen raporda bunun 2025/2026 mali yılında 100 bin ton olacağının tahmin edildiği vurgulanıyor. Raporda, ayçiçeği stok miktarının da bu sezon 110 bin ton olacağı tahmin ediliyor.
Yağ üretiminde artış beklenmiyor
Amerika Tarım Bakanlığı raporunda ayçiçeği yağı ile ilgili yapılan değerlendirmeler ise özetle şöyle:
Üretim: 2025/2026 sezonu ayçiçeği yağı üretimi, bir önceki yılın yeni revize edilmiş tahminiyle uyumlu olarak 805 bin ton olarak tahmin ediliyor. Bu arada, 2024/25 sezonu ayçiçeği yağı üretim tahmini, son çeyrekte kırıcıların faaliyetlerini artırması ve ayçiçeği yağı fiyatlarının yerel ve bölgesel yağ üretiminde olası bir düşüş endişesiyle geçici olarak yüzde 25’e kadar yükselmesi nedeniyle yukarı yönlü güncellendi.
Yağ tüketimde 200 bin ton artış öngörülüyor
Tüketim: 2025/2026 sezonu ayçiçeği yağı tüketiminin, aynı sezondaki zeytin üretim döngüsü durgun olacağından piyasada daha az zeytinyağı bulunacağı için yıllık bazda yaklaşık 1,4 milyon ton olması öngörülüyor. Bu projeksiyon ayrıca, iç pazarda istikrarlı bir bitkisel yağ talebinin olacağını varsayıyor.
2024/25 sezonu ayçiçeği yağı tüketiminin, piyasada daha fazla yerli zeytinyağı bulunması nedeniyle yıllık bazda yaklaşık 200 bin ton düşüşle yaklaşık 1,2 milyon ton olarak tahmin ediliyor. Bu küçük düşüşe rağmen, ayçiçeği yağı uygun fiyatı nedeniyle Türkiye’de en çok tüketilen yemeklik yağ olmaya devam ediyor.
İçinde bulunduğumuz takvim yılının yaz aylarında, Türkiye ve bazı Karadeniz ülkelerindeki ayçiçeği üretiminin azalması nedeniyle olası bir kıtlık endişesiyle ayçiçeği yağının perakende fiyatı litre başına 60 liradan 80 liraya (~litre başına 2 dolar) fırladı. Bu fiyat artışını bir miktar hafifletmek ve yeterli iç arz sağlamak amacıyla, devlete ait Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), Eylül ayında 18 bin ton ham ayçiçeği yağı için uluslararası bir ihale açtı. Hükümet ayrıca, ayçiçeği yağı ithalatını teşvik etmek için bir Gümrük Tarifesi (TRQ) ve daha düşük tarifeler açıkladı.
Ham yağ ithalatında 300 bin ton artış bekleniyor
İthalat: 2025/26 dönemi ayçiçeği yağı ithalatının, yerli ayçiçeği tohumlarından yapılan bitkisel yağ üretiminde beklenen düşüşü telafi etmek amacıyla yıllık bazda 300 bin ton artışla 1,55 milyon ton olarak tahmin edildiği belirtiliyor. Bu tahmin, istikrarlı yeniden ihracat ve aktarma sevkiyatlarını varsayıyor. Ayrıca, hükümetin Ekim ayı başından itibaren ithal ayçiçeği yağına uygulanan gümrük vergisini yüzde 30’a düşürme kararı, ithalatı teşvik etmeye yardımcı olacaktır.
2024/25 dönemi ayçiçeği yağı ithalatı, mevcut en son ticaret verilerine göre 1,25 milyon tona düşürüldü. Eylül-Temmuz döneminde ayçiçeği yağı ithalatı, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19 düşüşle yaklaşık 1,2 milyon tona geriledi. Ana tedarikçiler, 685 bin tonla Rusya ve 348 bin tonla Ukrayna oldu. İthalat, pazarlama yılının son çeyreğinde iç ve Karadeniz tedariklerinin azaldığı düşünülürken, kırıcıların iç pazarda ayçiçeği tohumu araması nedeniyle yıllık bazda düşüş gösterdi.
İhracat 900 bin tona gerileyecek
İhracat: 2025/26 sezonu ayçiçeği yağı ihracatının, geleneksel müşterilerden gelen istikrarlı talep ve diğer bitkisel yağ ihracatlarından (örneğin soya yağı) gelen artan rekabet varsayımıyla, yıllık bazda 900 bin tona gerilemesi bekleniyor.
2024/25 sezonu ayçiçeği yağı ihracat tahmini ise 950 bin ton olarak sabit kaldı. Eylül-Temmuz ayçiçeği yağı ihracat hacmi, yıllık bazda yüzde 17 düşüşle 920 bin tona geriledi ve bunun büyük bir kısmı rafine yağdan oluşuyordu. Sektör kaynaklarına göre, yıllık bazda düşüşün ana nedeni, bazı yabancı alıcıların daha rekabetçi bir fiyat politikası nedeniyle Türk ayçiçeği yağından Türk soya yağına geçmesiydi. Bu yağın büyük bir kısmı Amerika’nın soya fasulyesinden elde edildi.
Soya ithalatında rekor
Türkiye, 2024/25 sezonu Eylül-Temmuz ayları arasında Amerika’dan rekor seviyede 846 bin ton soya fasulyesi ithal etti. Ancak, Türkiye’nin GDO’lu soya yağının gıda veya yem üretiminde kullanılmasını yasaklaması nedeniyle yerel pazarda kullanılamadığı için bu fasulyelerden elde edilen yağ ihraç edilmek zorunda kaldı. İthalat rekoru, özellikle yem sektörü olmak üzere yerel son kullanıcılardan gelen artan talepten ve bitkisel yağ olarak yeniden ihracattan kaynaklanmaktadır.
Stok 124 bin ton
Stok: 2025/2026 sezonu ayçiçeği yağı stoklarının geçen yıla göre önemli ölçüde daha yüksek, 124 bin ton olarak tahmin ediliyor.
Bir önceki pazarlama yılındaki stoklar, son çeyrekte olası bir ayçiçeği tohumu kıtlığı endişelerinin ortaya çıkmasıyla, kırıcıların iç pazarı ayçiçeği tohumu aramak için taraması nedeniyle 34 bin tona düşmüştü.
Küspe ithalatı Rusya ve Ukrayna’dan
Amerika Tarım Bakanlığı raporunda ayçiçeği küspesi ile ilgili yapılan değerlendirmede ihtiyacın yarısının iç piyasadan yarısının ithalatla karşılanacağı ifade ediliyor. Küspe konusunda 2025-2026 sezonu değerlendirmesi özetle şöyle:
– Ayçiçeği tohumu küspesi üretim tahmininin yıllık bazda yaklaşık 1 milyon ton seviyesinde sabit kalması bekleniyor.
– Küspe tüketiminin, bir önceki yıla göre neredeyse hiç değişmeden, 2,0 milyon tonun biraz üzerinde olması öngörülüyor. Bu miktarın yaklaşık yarısının ithal küspe olması bekleniyor.
– 2025/2026 üretim yılı ayçiçeği küspesi ithalatının, yerel yem sektöründen istikrarlı talep varsayımıyla, bir önceki yıla göre değişmeden, yaklaşık 1,05 milyon ton olması öngörülüyor.
– 2024/2025 üretim yılı ithalat tahminini 1,05 milyon tona revize edildi. Eylül-Temmuz döneminde ayçiçeği küspesi ithalat hacmi yaklaşık 983 bin ton olarak gerçekleşti ve bu miktar bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık yüzde 20 düşüş gösterdi. Rusya 883 bin ton, Ukrayna 80 bin 500 ton ve Romanya, 15 bin ton ile en büyük tedarikçilerdi.
Trakya Birlik’in ayçiçeği alım fiyatı 33 lira oldu
Bu yıl açıkladığı avans fiyatı çok tartışılan Trakya Birlik, sezon sonuna gelinirken avans fiyatını kesinleştirdi.
Trakya Birlik ayçiçeği alım fiyatını 33 liraya çıkardı. Trakya Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Trakya Birlik), Ağustos ayı başında yüzde 44 ham yağ oranlı ayçiçeği için kilo başına 28 lira avans fiyat açıklamıştı. Trakya Birlik avans fiyatı 5 lira artırarak 33 lira olarak kesinleştirdi.
Trakya Birlik, ayçiçeği teslim eden üretici ortaklarına yağ oranlarına göre kesinleşen fiyatlar üzerinden ödeme yapılacak. Buna göre yüzde 40 yağ oranlı ayçiçeği için kilo başına 31 lira 20 kuruş, yüzde 42 yağ oranlı ayçiçeğine kilo başına 32 lira 10 kuruş ödeme yapılacak. Her bir birim yağ farkı primi kilo başına 4,95 lira ödenecek.
Fiyata tepki dinmedi
Trakya Birlik Yönetim Kurulu kararı ile Ağustos ayı başında kilo başına 28 lira avans fiyat açıkladığında üreticilerden büyük tepki gördü. O dönemde serbest piyasada kilosu 30 lira civarında olan yüzde 44 yağ oranlı ayçiçeğine 28 lira avans fiyat açıklandıktan sonra fiyatlar gerilemeye başladı. Bu nedenle üreticiler Trakyabirlik’e sert tepki gösterdi.
Sezon sonuna gelirken 29 Eylül’de alım fiyatlarını artırarak kesinleştiren Trakya Birlik’e üretici bir kez daha tepki gösterdi. Özellikle fiyat düşük diye ürününü tüccara satan üreticiler şunları söyledi: “ Hasat bittikten ve üretici ürününü sattıktan sonra fiyat yükseltmenin bir faydası yok. Çiftçi ürününü ucuza satmak zorunda kaldı. Açıklanan avans fiyat piyasa fiyatını da düşürdü. Baştan açıklanan fiyatın çiftçiye ciddi zararı oldu. Ürününü Trakya Birlik’e satan fiyat farkı alacak. Doğrusu bu fiyatları hasat başlarken açıklamaktı.”
